Tentoonstelling Henricus Weerst

Kluizenaar, soldaat en pelgrim van de paus

Tijdens de Maand van het Katholieke Erfgoed is in De Kluis in Valkenburg een tentoonstelling te zien van Stichting Sjaasberger Gank over de uit Berg en Terblijt afkomstige kluizenaar Henricus Weerts (1827-1889). Hij leefde 25 jaar als kluizenaar in De Kluis. In zijn kamertje met open haard bevond zich alleen een bank, een tafel en een harde en ongemakkelijke leuningstoel. In die stoel sliep de kluizenaar 29 jaar. Net als Gerlach, de andere bekende kluizenaar uit het Land van Valkenburg, at hij geen vlees. Toen in 1866 de Paus een noodkreet slaakte omdat de Kerkelijke Staat door vijandelijke troepen werd bedreigd, verliet hij zijn kluis en trok naar Rome. Daar zette hij zich als zoeaaf, als soldaat, in voor de paus, terwijl hij zijn strenge boeteleven voortzette. Vanuit Rome maakte Weerts, net als Gerlach, in 1869 met toestemming van de paus een reis naar het H. Land. Teruggekeerd in zijn kluis in 1870 begon hij geld in te zamelen voor de bevrijding van slaven. Nadat hij kluizenaar werd, heeft hij dus als Pauselijk zoeaaf gediend, doch na de val van de Kerkelijke Staat, is hij eerst het H. Land gaan bezoeken en over Rome weer teruggekeerd, om daarna in het voorjaar van 1870 zijn kluizenaarsleven opnieuw te beginnen. Op 24 juni 2018, na de Sjaasberger Gank zijn er rondleidingen in De Kluis met als thema Henricus Weerts.

Waar: De Kluis (Valkenburg)

Tijd: Van 19 mei tot 24 juni Is De Kluis in het weekeinde open van 11.00 tot 16.00 uur.

Rondleiding 24 juni 2018, rondleiding over Henricus Weerts na afloop van Sjaasberger Gank,

Kosten: gratis

Sjaasberger Gank – met dialectmis en volkskermis

De Maand van het Katholieke Erfgoed wordt op zondag 24 juni 2018 afgesloten met de traditionele Sjaasberger Gank, een processie die om 9.30 uur vanuit Walem naar De Kluis in Valkenburg vertrekt. Daar vindt om 10 uur in het dialect een openluchtmis plaats, om 11 uur gevolgd door een volkskermis. Het is dan tevens de feestdag van St. Leonardus, een heilige kluizenaar uit de 6e eeuw.

Waar: Sjaasberger Gank, De Kluis (Valkenburg)

Tijd: 24 juni 2018, 11 uur

Kosten: gratis

Het was kluizenaar Haesen die ter ere van Antonius van Padua in 1758 bij testament een hoogmis met preek stichtte op het feest van de heilige (13 juni) en een hoogmis op de dinsdag na de feestdag. De grote toeloop van bedevaartgangers had echter plaats op de laatste zondag van juni. Dan werd het feest gevierd van St. Leonardus, de heilige kluizenaar. Op die zondag in juni trokken veel mensen uit de omtrek en uit Maastricht ’s morgens vroeg naar de kluis op de heuvel. Die tocht werd de ‘Sjaasbergergank’ genoemd. Er werd een hoogmis in de openlucht gehouden, waarna een volkskermis volgde.

Op 18 juni 1808 verbood de maire van Schin op Geul dat op het Leonardusfeest de mis in de kapel werd gelezen en dat tenten voor de verkoop van eten, drinken en kramerijen werden opgericht. Hoewel dat jaar geen mis op de Schaelsberg werd gedaan, trokken de bedevaartgangers en handelaren er toch naar toe om er hun devotie te doen en handel te drijven. De bedevaart bleef bestaan, zoals blijkt uit het reisverslag van Craandijk uit 1888: ‘Zoo gij den Schaefsberg [sic] al dan niet zoudt bezoeken om de wille der hermitage, verzuim de bedevaart derwaarts niet om het heerlijk deel der schepping Gods, dat zich daar voor u ontrolt‘. Toen in 1905 kluizenaar Clemens Salingré koos voor de huwelijkse staat, stond de kluis enige maanden leeg. Een opvolger, broeder Lutgerus (‘mon frère’), kon nog worden gevonden, waardoor de continuïteit van de ‘gang’ werd gewaarborgd. Over de ‘gang van 1906, op de laatste zondag van juni, berichtte de Limburger Koerier: ‘van alle zijden stroomen bedevaartgangers naar de kluis om de heilige missen bij te wonen [en] naar het sermoen te luisteren van den E. Pater, die de duizenden daar aanwezig, opwekt tot geloof en deugd. Na afloop der plechtigheden is het volop kermis…’ In 1930 is broeder Lutgerus uit de kluis vertrokken. Kluis en kluizenaar waren ondertussen meer en meer een toeristische attractie geworden, zodat de kerk geen verdere pogingen heeft gedaan de kluizenaarstraditie te bewaren. In 1939 kwam er ook een einde aan de ‘Sjaasbergergank’. Er bestonden wel plannen om de weg naar de kluis toegankelijk te maken voor autobussen, zodat reisondernemingen de kluis in hun toeristische routes konden opnemen.

In 1969 werd de traditie van de bedevaart hersteld door de kring Valkenburg van dialectvereniging Veldeke, met medewerking van de geestelijkheid van Schin op Geul. Sindsdien wordt op de laatste zondag van juni weer een hoogmis in de openlucht gehouden, opgedragen door de pastoor van Schin op Geul, waarbij het Limburgse dialect het Nederlands vervangt. Een groot aantal personen komt uit Valkenburg. maar de inwoners van Klimmen, Hulsberg, Ransdaal, Walem en Schin op Geul laten zich ook niet onbetuigd. Na afloop is er een kermisfeest op het plateau. De ‘Stichting Sjaasbergergank’ te Valkenburg houdt de traditie van de ‘gank’ in stand. Op 17 januari, het feest van St. Antonius Abt, die als patroon der boeren gold en als beschermer tegen veeziekten, kwamen tot in de jaren dertig ook heel wat mensen naar de kluis. Zij haalden bij de kluizenaar kleine ‘Sintteunis-broodjes’, waarop een T ingedrukt stond, om ze aan het vee te voeren. Eveneens brandmerkte indertijd de kluizenaar met een Hubertussleutel honden tegen hondsdolheid. Bron: Meertens Instituut